Wyzwania zrównoważonego rozwoju

Raport z wizyty studyjnej na Uniwersytecie Rolniczym Islandii, 19-23 września 2022

W dniach 19-23 września odbyła się druga wizyta studyjna pracowników UKSW na Uniwersytecie Rolniczym Islandii w ramach projektu „Wyzwania zrównoważonego rozwoju”, finansowany ze środków FRSE (EOG/21/K4/W/0028). Wizyta miała 2 moduły, moduł teoretyczny (1szy-3ty dzień wizyty) oraz moduł praktycznych zajęć w terenie (4ty i 5ty dzień wizyty). W trakcie wizyty pracownicy UKSW zdobili wiedzę na temat form ochrony przyrody Islandii, dobrych praktyk i zrównoważonego użytkowania zasobów naturalnych oraz wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju w działalności gospodarczej i biznesowej.

Opis przebiegu wizyty:

1-szy dzień wizyty (19 września) – spotkanie na Uniwersytecie, w trakcie którego pracownicy UKSW zostali wprowadzeni w teoretyczne zagadnienia związane z tematem wizyty.

2-gi dzień wizyty (20 września) był poświęcony spotkaniu z koordynatorem programu szkoleniowego GRÓ Land Restoration Training Programme pod auspicjami UNESCO. Misją tego programu jest wzmacnianie i budowanie potencjału osób i instytucji działających na rzecz ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju w krajach trzeciego świata. Program jest finansowany przez Islandzkie Ministerstwo Rozwoju i pomaga krajom rozwijającym się w przeciwdziałaniu degradacji i erozji gleby, w promowaniu zrównoważonego gospodarowania gruntami i przywracaniu naturze zdegradowanych gruntów. Podstawową działalnością tego programu jest coroczny sześciomiesięczny kurs na poziomie studiów podyplomowych dla partnerów z różnych instytucji administracji publicznej z krajów rozwijających się (głównie z Afryki i Azji) w celu wykształcenia specjalistów w zakresie rekultywacji terenów zdegradowanych i zrównoważonego zarządzania ekosystemami.
3-ciego dnia wizyty (21 września) pracownicy UKSW uczestniczyli w seminarium poświęconym wyzwaniom zrównoważonego rozwoju na Islandii. Tematem seminarium było głównie: wdrażanie zrównoważonego rozwoju w działalności biznesowej oraz programach politycznych.

4-ty dzień wizyty (22 września, Stykkishólmur) był pierwszym dniem zajęć w terenie i obejmował następujące zagadnienia:

Zrównoważone rybołówstwo lądowe i wędkarstwo rekreacyjne - Zdecydowana większość islandzkich rzek i jezior od wieków znajduje się w rękach prywatnych, co daje właścicielom pełne prawo do korzystania z ich zasobów. W rzekach Islandii żyje i rozmnaża się tylko pięć gatunków ryb (ciernik, węgorz, pstrąg potokowy, łosoś atlantycki i golec zwyczajny ) które występują w dużych liczebnościach. Nie oznacza to, że na Islandii da się łowić we wszystkich rzekach, a nawet tam, gdzie się da, nie respektując żadnych przepisów. Zgodnie z oficjalnymi przepisami, właściciele każdego akwenu na Islandii muszą założyć stowarzyszenie rybackie. Głównym celem takiego rozwiązania jest utrzymanie naturalnych zasobów rybnych w wodach oraz kontrola presji połowowej, jak również maksymalizacja zysków z połowów w tym również poprzez wydawanie licencji połowowych (zezwoleń). W większości przypadków stowarzyszenia te zarządzają swoimi rzekami lub jeziorami jako jednostką, często dzierżawiąc prawa do połowu ryb klubom wędkarskim, profesjonalnym organizatorom lub osobom prywatnym. Każde stowarzyszenie ma swoje własne przepisy, które określają dokładnie miesiące, dni tygodnia czy nawet w jakich godzinach wolno wędkować lub informują czy można łowić w sieci, a nawet ile wędek można używać na danym obszarze jednocześnie. Przepisy zakazują przeniesienie ryb z jednej rzeki do innej. Każdy sprzęt wędkarski przed użyciem go w wodach Islandii, jeśli był używany za granicą, powinien być wyczyszczony i wysterylizowany. W ostatnich latach łowienie i wypuszczanie ryb jest również mocno promowane, a w wielu miejscach nawet obowiązkowe.

Udział lokalnych farmerów w aktywnej ochronie edredona zwyczajnego - Edredon zwyczajny (Somateria mollissima) to gatunek dużej kaczki z rodziny (Anatidae), zamieszkujący Eurazję, Amerykę Północną i niektóre wyspy Arktyki. Według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) od 2015 roku jest bliski zagrożenia wyginięciem. W czasie lęgów edredony budują gniazda na lądzie, praktycznie na całym wybrzeżu Islandii, tworząc olbrzymie kolonie lęgowe na terenie okolicznych farm, liczące od kilku do kilkunastu tysięcy par. Gniazda wyściełane są niezwykle delikatnym puchem, który samica wydrapuje sobie z piersi. Jaja wysiadywane są przez okres około 30 dni. W tym czasie jaja, a po wykluciu z nich również młode narażone są na ataki drapieżników takich jak lis polarny, wizon amerykański, czy ptaki drapieżne, dlatego tak ważna jest aktywna ochrona prowadzona przez farmerów, polegająca na ogradzaniu kolonii lęgowych i odstraszaniu drapieżników. Po okresie lęgowym puch edredonów jest zbierany i wykorzystywany do produkcji luksusowych kołder, poduszek, śpiworów i kurtek puchowych. Dzięki niezwykłej lekkości (1 kg puchu pozyskuje się z około 60-70 gniazd), bardzo wysokim właściwościom izolacyjnym oraz ręcznemu pozyskiwaniu i obróbce puch edredonowy uważany jest za najdroższy spośród różnych rodzajów ptasich puchów. W działania ochronne edredona angażują się lokalni farmerzy, dla których pozyskiwany puch stanowi znaczne źródło dochodu. Gnieżdżące się na terenie farm ptaki, dobrze traktowane przez farmerów jak żywy inwentarz, wracają co roku na te same tereny lęgowe, dostarczając farmerom niezwykle cennego surowca. Jest to doskonały przykład „symbiozy” między ptakami a farmerami.

5-ty dzień wizyty (23 września, Helfgafellssveit) był zrealizowany w terenie i służył poznaniu zagadnień zrównoważonego leśnictwa na terenie Islandii. Zajęcia obejmowały między innymi informacje o rodzimych i obcych gatunkach drzew na Islandii wykorzystywanych w zalesieniach, praktykach zarządzania lasami w skali całego kraju oraz ich roli i znaczeniu w życiu lokalnych społeczności. Oprócz rodzimej brzozy, główne gatunki wykorzystywane w zalesieniach to modrzew syberyjski, świerk sitkajski, sosna wydmowa i topola czarna. Całkowita powierzchnia lasów i terenów zalesionych na Islandii w porównaniu do powierzchni kraju jest bardzo niewielka, bo zaledwie około 1,9% (1906 km2), ale ciągle wzrasta. Ministerstwo Leśnictwa Islandii zakłada, że do 2100 roku 12% powierzchni kraju zostanie zalesione zarówno poprzez sztuczne nasadzenie, jak i odnowienia lasów naturalnych. Rodzime lasy brzozowe rozszerzają swój zasięg dzięki naturalnej regeneracji na terenach chronionych, ogradzanych przed nadmiernym wypasem owiec. Natomiast gatunki obce, sztucznie wprowadzone, mimo trudnych warunków siedliskowych również dobrze sobie radzą, osiągając co najmniej 20-25 m wysokości i wykazują średnie roczne przyrosty od 5 do 20 m3/ha/rok Ogromny udział w zalesieniach na Islandii odgrywają lokalne społeczności skupione w regionalne stowarzyszenia leśne, które pomagają sadzić drzewa i edukować społeczeństwo w tym zakresie. Oficjalne dane mówią, że prawie 80% zalesień ma obecnie miejsce na farmach i gruntach prywatnych, z jednej strony dzięki finansowemu wsparciu programów rządowych, a z drugiej strony dzięki wzrastającej świadomości ekologicznej Islandczyków na temat roli lasów w ochronie gleb i wód, w pochłanianiu i magazynowaniu węgla z atmosfery, w zwiększeniu bioróżnorodności i w polepszeniu stanu środowiska i zdrowia publicznego. Wiele z tych obszarów leśnych są wykorzystywane jako miejsca rekreacji lokalnych społeczności (m.in. zbieranie grzybów i owoców leśnych).